دلایل نقلی اثبات امامت

در مقاله پیشین به مسئله امامت پرداختیم و گفتیم از منظر علمای امامیه امامان به نیابت و جانشینی پیامبر تصدی امور مسلمانان در امر دین و دنیا را به عهده دارند. از دیدگاه شیعیان بعد از پیامبر گرامی اسلام امامان معصوم عهده زمامداری دینی هستند و از منظر اهل سنت خلفا بعد از پیامبر گرامی اسلام زمامداران دینی محسوب می شوند.

شیعیان برای امام صفاتی را شرط دانسته اند که از جمله آن عصمت از گناه و خطا و نسیان در انجام وظایف امامت و نیز برتر بودن از تمامی امت در علم و عقیده و صفات فاضله انسانی و اخلاقی است. از سویی دیگر، تعیین امام و تشخیص آن از عهده توده مردم خارج و نیاز  به نص خدا و رسول دارد. ولی علمای اهل سنّت گفته اند که در امام نه علم کامل شرط است و نه عصمت از گناه و خطا. مردم می توانند شخصی را برای تصدی امامت انتخاب کنند، چه آن شخص معصوم باشد یا نباشد.

بنابر اعتقاد شیعیان، خداوند در حجه الوداع (هیجدهم ذی حجه) در غدیر خم در حضور جمع کثیری از صحابه امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) را به عنوان خلیفة بلافصل خود معرفی کند:

«یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک فان لم تفعل فما بلغت رسالته» (مائده، 5/67)

«ای پیامبر آن‌چه از قبل مأمور رسالت آن شده ای به مردم برسان. اگر این مأموریت انجام نشود در ابلاغ رسالت اسلام ر ا انجام نداده ای»

این مأموریت در حضور بیش از ده‌ها هزار نفر انجام شد. با وجود این، بعد از رحلت پیامبر (ص) جمعی به سقیفه رفتند و با ابوبکر بیعت کردند و او را به خلافت برگزیدند. بعضی غیبت امیرالمؤمنین را که مشغول تجهیزات خاکسپاری پیامبر و جمع آوری قرآن بود، دلیل بر اعراض ایشان از خلافت دانستند.

دلایل نقلی

علمای امامیه معتقدند برای اثبات امامت هم دلایل نقلی و هم دلایل عقلی وجود دارد. در این بخش به برخی از دلایل نقلی امامت اشاره می کنیم. در قرآن مجید آیاتی وجود دارد که به مسئله امامت اشاره دارد، برخی از این آیات چنین اند:

«یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک فان لم تفعل فما بلغت رسالته» (مائده، 5/67) «ای پیامبر آن‌چه از قبل مأمور رسالت آن شده ای به مردم برسان. اگر این مأموریت انجام نشود در ابلاغ رسالت اسلام ر ا انجام نداده ای»

1. آیه اکمال دین

«الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا» (مائده/3)

«امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت‏خود را بر شما تمام گردانیدم و اسلام را براى شما [به عنوان] آیینى برگزیدم»

قرآن می‏گوید؛ در این روز دین‏ شما را به حد کمال رساندم و نعمت خودم را هم به حد اتمام رساندم و اسلام را برای شما به عنوان یک دین پسندیدم. یعنی امروز این اسلام همان اسلامی است که مورد نظر خداوند بودن است. آن دینی که خدا می‏خواسته همین اسلام کامل شده و تمام‏ یافته است. اما این روز کدام روز است؟ به اتفاق مفسران شیعی و سنّی این آیه مربوط به جانشینی امیرالمؤمنین است که در روز هجدهم ذیحجه در سال دهم هجری قمری هنگام برگشت پیامبر از حج در کنار غدیر خم ابلاغ شد. پیامبر اکرم (ص) از آغاز ذی‌القعده سال دهم هجری که آخرین سال زندگانی ایشان بود، به همه مناطق مسلمان‌نشین عربستان خبر داد که وی در این ماه به مکه خواهد رفت و حج به‌جای خواهد آورد و بدین‌ترتیب بزرگ‌ترین اجتماع مسلمانان شکل گرفت، که به «حجةالوداع» معروف است. با پایان حج محمد (ص) به سرعت دستور حرکت جهت اجتماع در غدیر خم را دادند. در میان راه مکه و مدینه در غدیر خم، آیه تبلیغ نازل شد و در پی نزول این آیه، پیامبر دستور داد همه کاروانیان در آن محل گرد هم آیند، و در همان‌جا پیامبر خطابه طولانی غدیر را ایراد کرد. دانشمندان شیعه و بسیاری از علمای اهل تسنن معتقدند که آیه اکمال دین، در روز عید غدیر نازل گریدیده است. هرچند، آغاز و پایان آیه مربوط به بیان احکام گوشت های حلال و حرام است، ولی این به مسئله ترتیب و نظم آیات بر می گردد. زیرا ترتیب نزول سوره ها و آیات قرآن با ترتیب فعلى آن کاملا مغایرت دارد. آیات قرآن برحسب حوادث و پیشامدهاى گوناگون و هدف هاى مختلف، تدریجاً از طرف خداوند فرستاده شده است; چه بسا در یک سوره مقصدهاى مختلف و موضوعات گوناگون مورد بحث واقع شده است و به همین دلیل نمى توان قبل و بعد آیه اى را گواه محکم بر چیزى گرفت و روابط آنها را حفظ نمود.چه بسا میان نزول دو آیه از یک سوره سال ها فاصله شده است. برای حلّ این مشکل باید به شأن نزول آیات توجه داشت.

علاوه بر این، روایاتى که شأن نزول آیات را بیان می کنند نیز بخش دوم آیه را جداگانه و بدون این که از صدر و ذیل آن سخن بگویند مورد بحث قرار داده اند و این خود دلیل بر استقلال این قسمت است که به عللى در وسط آیه قرار گرفته است.

شیعیان برای امام صفاتی را شرط دانسته اند که از جمله آن عصمت از گناه و خطا و نسیان در انجام وظایف امامت و نیز برتر بودن از تمامی امت در علم و عقیده و صفات فاضله انسانی و اخلاقی است. از سویی دیگر، تعیین امام و تشخیص آن از عهده توده مردم خارج و نیاز  به نص خدا و رسول دارد. ولی علمای اهل سنّت گفته اند که در امام نه علم کامل شرط است و نه عصمت از گناه و خطا. مردم می توانند شخصی را برای تصدی امامت انتخاب کنند، چه آن شخص معصوم باشد یا نباشد

2. آیه تبلیغ

از دیگر آیاتى که در باب امامت خاصه امیرالمؤمنین على‏بن ابى‏طالب(ع) به آن استشهاد شده است، آیه معروف به «تبلیغ» است؛

«یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک فان لم تفعل فما بلغت رسالته» (مائده/67) ؛ «ای پیامبر مأموریت خود را درباره آن‌چه به آن از طرف خدا مأمور شده ای انجام ده و اگر آن را انجام ندهی رسالت او را انجام نداده ای»

این آیه نیز به گواهی مفسران قرآن کریم درباره ولایت امیر مؤمنان است. آنچه که در این آیه به آن اشاره می شود، امر بسیار مهمی است تا آنجا که خداوند به پیامبر می گوید اگر این امر را به پایان نرسانی، رسالت الهی را ابلاغ نکرده ای. آیه با خطاب «یا ایهاالرسول» آغاز می شود که نشانگر یک رسالت مهم است. به نظر می رسد که به دلیل اهمیت موضوع و ترس و واهمه از مکر دشمن پیامبر تمایل داشته اند که بیان آن را به وقت مناسب موکول کنند و آیه با این نحوه بیان می خواهد پیامبر اراده پیامبر را در بیان آن رسالت تقویت کند. البته آیه به صراحت مشخص نمی کند که چه چیز باید تبلیغ شود، بلکه به آن اشاره می کند: «آن چه از جانب پروردگارت بر تو نازل شده...». این بدان خاطر است که عظمت موضوع هرچه بیشتر آشکار و روشن شود که پیامبر در این موضوع فقط نقش پیام رسان دارد و چیزی از خود نمی گوید.