شیعه و عدالت صحابه

شیعه و عدالت صحابه

صحابه و یاران پیامبر اکرم (ص) که در زمان حیات آن حضرت به او ایمان آورده و از محضر وى کسب معرفت کرده‏اند، نزد ما شیعیان از احترام خاصى برخوردارند، چه آنان که در جنگهاى بدر و احد و احزاب و حنین شربت شهادت نوشیدند، و چه آنان که پس از درگذشت پیامبر در قید حیات باقى ماندند. همه اینان، از حیث آنکه به پیامبر ایمان آورده و در کنار او بوده‏اند، از احترام برخوردارند، و در جهان هیچ مسلمانى نیست که به صحابه پیامبر اکرم (از آن نظر که صحابه پیامبر بوده است) بدگویى کرده یا اظهار بى‏مهرى نماید، و اگر چنین نسبتى به گروهى از مسلمانان بدهند نسبتى کاملا بى‏اساس است.

ولى در کنار این مسئله، مطلب دیگرى وجود دارد که بایستى بدون هیچ تعصب یا حب و بغضى بدان رسیدگى کرد: آیا همه اصحاب، عادل و پرهیزگار و پیراسته از گناه بوده‏اند؟ یا آنکه حکم صحابه، از این نظر، حکم «تابعین» است که نمى‏توان همگى آنان را عادل و پارسا دانست؟

بدیهى است رؤیت پیامبر و مصاحبت با او، هر چند امرى افتخار آمیز است، ولى براى هیچ انسانى مصونیت از گناه نمى‏آورد، و نمى‏توان به همه صحابه با یک نظر نگریست و همگى را عادل و پرهیزگار و پیراسته از گناه دانست، زیرا به شهادت قرآن، آنان در عین داشتن افتخار «صحابى بودن» ـ از حیث ایمان و نفاق، و اطاعت و عصیان در برابر خدا و رسول ـ به اصناف گوناگونى تقسیم شده‏اند که با توجه به این تقسیم بندى نمى‏توان همگان را یکسان اندیشید، و کلا عادل و پرهیزگار دانست.

شکى نیست که قرآن یاران پیامبر را در مواقع مختلف ستوده است. ⁽¹⁾ فى المثل از بیعت کنندگان با پیامبر(ص) د رجریان صلح حدیبیه اظهار رضایت کرده و مى‏فرماید : «لقد رضی الله من المؤمنین اذ یبایعونک تحت الشجرة» (فتح/18). اما این ستایش، بیانگر رضایت خداوند از آنان در حال بیعت« اذ یبایعونک» است، و دلالت بر تضمین صلاح و رستگارى همه آنان تا پایان عمر ندارد. لذا اگر فرد یا افرادى از آنان بعدا راه خلاف در پیش گرفته باشند، مسلما رضایت پیشین الهى، گواه بر پارسایى پیوسته و رستگارى ابدى آنان نخواهد بود، زیرا شأن و مقام این گوره که مورد رضایت خدا قرار گرفته‏اند بالاتر از پیامبر نیست که درباره او مى‏فرماید: «لئن اشرکت لیحبطن عملک و لتکونن من الخاسرین» (زمر/65): اگر به خدا شرک ورزى قطعا عمل تو باطل شده و از زیانکاران خواهى بود.

این نوع آیات، بیانگر کمالى است که این افراد در آن حالت به دست آورده‏اند، و البته اگر تا پایان زندگى نیز آن کمال را پاس دارند، رستگار خواهند بود.

بنابر آنچه گفته شد، هرگاه دلایل قاطعى از قرآن و سنت و تاریخ بر انحراف فرد یا افرادى گواهى داد، نمى‏توان به استناد به این گونه ستایشها دلایل مزبور را رد کرد.

از باب نمونه، قرآن کریم از برخى از صحابه بعنوان «فاسق» یاد مى‏کند و مى‏فرماید «ان جاءکم فاسق بنبأ فتبینوا» (حجرات/6). در آیه دیگر نیز درباره وى مى‏فرماید: «أفمن کان مؤمنا کمن کان فاسقا لا یستوون» (سجده/18). این فرد، به گواهى قطعى تاریخ، «ولید بن عقبه» از صحابه پیامبر بوده است، که در عین کسب دو فضیلت صحابى بودن و هجرت کردن، نتوانست اعتبار خود را حفظ کند و با جعل دروغ درباره طایفه بنى مصطلق، خداوند از وى به عنوان فاسق یاد کرد. ⁽²⁾

با توجه به این آیه و نظایر آن ⁽³⁾ و نیز ملاحظه احادیثى که در نکوهش برخى از صحابه در کتب حدیث ⁽⁴⁾ وارد شده و همچنین مطالعه تاریخ زندگى برخى از آنان ⁽⁵⁾ ، نمى‏توان قاطعانه همه اصحاب پیامبر را که شماره آنان از یک صد هزار تن هم متجاوز است، عادل و پارسا دانست.

آنچه که در اینجا مورد بحث و بررسى است همانا مسئله «عدالت همه صحابه» است، نه سب صحابه . متأسفانه برخى میان این دو مسئله فرقى نگذاشته و مخالفان در مسئله نخست را به مطلب دوم متهم مى‏سازند.

در خاتمه تأکید مى‏کنیم که شیعه امامیه، احترام به مصاحبت با پیامبر اکرم(ص) را مانع از داورى در افعال پاره‏اى از صحابه آن حضرت نمى‏داند و معتقد است که معاشرت با پیامبر به تنهایى نمى‏تواند سبب مصونیت از گناه تا پایان عمر باشد. اساس داورى شیعه را نیز در این باره، آیات قرآنى، احادیث صحیح، تاریخ قطعى و خرد تشکیل مى‏دهد.

پى‏نوشت:

1ـ سوره توبه آیه 100، سوره فتح آیه‏هاى 18 و 29، سوره حشر آیه 8 و .9

2ـ به تفاسیر دو آیه فوق مراجعه شود.

3ـ آل عمران/153ـ.154 احزاب/12، توبه/45ـ .47

4ـ جامع الأصول، ج 11، کتاب حوض، حدیث شماره .7972

5ـ صحیح بخارى، ج 5، تفسیر سوره نور، ص 118ـ .119

منشور عقاید امامیه ص