حدیث جابر یکى از مدارک وهابیها است که در تحریم قبور بر آن استناد مىجویند این حدیث در صحاح و سنن اهل سنت به صورتهاى گوناگون نقل شده و در تمام اسناد آن، «ابن جریح» و «ابى الزبیر» وارد شده است، تحقیق پیرامون آن در گرو این است که تمام صور حدیث را با اسناد آنها نقل کرده، آنگاه نظر خود را در باره پایه صلاحیت آن بر استدلال بیان کنیم. اینک صور مختلف حدیث از صحاح و سنن:
مسلم در صحیح خود در باب «النهى عن تجصیص القبر و البناء علیه» حدیث جابر را به سه طریق با دو متن نقل مىکند، اینک بیان آنها:
1 - حدّثنا أبو بکر بن ابى شیبه، حدّثنا حفص بن غیاث، عن ابن جریح، عن ابى الزّبیر، عن جابر قال نهى رسول اللّه ان یجصّص القبر و ان یقعد علیه و ان یبنى علیه «پیامبر از گچ کارى قبرها و از این که روى آن نشسته و ساختمان گردد نهى کرد».
2 - حدّثنى هارون بن عبد اللّه، حدّثنا حجّاج بن محمّد و حدّثنى محمّد بن رافع حدّثنا عبد الرّزاق جمیعا عن ابن جریح قال اخبرنى أبو الزّبیر، انّه سمع جابر بن عبد اللّه یقول سمعت النّبى بمثله.
در این قسمت، متن یکى است ولى طریق دومى با اولى یک مقدار اختلاف دارد.
3 - حدّثنا یحیى بن یحیى، اخبرنا اسماعیل بن علیّة عن ایّوب عن ابى الزّبیر عن جابر قال نهى عن تجصیص القبور.
پیامبر از گچ کارى قبور نهى کرد صحیح ترمذى در باب «کراهیه تجصیص القبور و الکتابة علیها» یک حدیث به یک سند نقل مىکند اینک حدیث با متن و سند:
4 - حدّثنا عبد الرّحمان بن الأسود، اخبرنا محمّد بن ربیعة عن ابن جریح، عن ابى الزّبیر عن جابر قال: نهى رسول اللّه (صلّى اللّه علیه و آله) عن تجصیص القبور و ان یکتب علیها و ان یبنى علیها و ان توطأ.
پیامبر از گچ کارى قبور و از این که بر آن نوشته شود، و ساختمان گردد، و روى آن راه بروند نهى کرد.
سپس ترمذى از حسن بصرى و شافعى نقل مىکند که این دو نفر، اجازه گل کارى قبور را دادهاند.
«ابن ماجه» در صحیح خود در باب «ما جاء فی النهى عن البناء على القبور و تجصیصها و الکتابة علیها» حدیث را با دو متن و دو سند نقل کرده است.
5 - حدّثنا ازهر بن مروان، و محمّد بن زیاد قال حدّثنا عبد الوارث، عن ایّوب عن ابى الزّبیر عن جابر قال نهى رسول اللّه عن تجصیص القبور.
6 - حدّثنا عبد اللّه بن سعید، حدّثنا حفص عن ابن جریح عن سلیمان بن موسى عن جابر قال: نهى رسول اللّه ان یکتب على القبر شیء.
شارح حدیث (سندى) پس از نقل آن از حاکم نقل مىکند که حدیث صحیح است ولى مورد عمل نیست زیرا پیشوایان اسلام از شرق تا غرب، روى قبرها را مىنوشتند و این چیزى است که آیندگان از گذشتگان اخذ کردهاند.
نسائى در صحیح خود در باب «البناء على القبر» حدیث را با دو سند و دو متن نقل کرده است.
7 - اخبرنا یوسف بن سعید قال حدّثنا حجّاج عن ابن جریح قال اخبرنى أبو الزّبیر انّه سمع جابرا یقول نهى رسول اللّه عن تجصیص القبور او یبنى علیها او یجلس علیها احد.
8 - اخبرنا عمران بن موسى قال حدّثنا عبد الوارث قال حدّثنا ایّوب عن ابى الزّبیر عن جابر قال نهى رسول اللّه عن تجصیص القبور.
در سنن ابى داود ج 3 ص 216 - در باب (البناء على القبر) حدیث جابر را با دو سند و دو متن نقل مىکند.
9 - حدّثنا احمد بن حنبل، حدّثنا عبد الرّزاق حدّثنا ابن جریح، اخبرنى أبو الزّبیر انّه سمع جابرا یقول سمعت النّبى نهى ان یقعد على القبر و ان یجصّص و یبنى علیه.
10 - حدّثنا مسدّد و عثمان بن ابى شیبة قال حدّثنا حفص بن غیاث عن ابن جریح عن سلیمان بن موسى و عن ابى الزّبیر عن جابر بهذا الحدیث قال أبو داود قال: عثمان او یزاد علیه و زاد سلیمان بن موسى او ان یکتب علیه.
أبو داود مىگوید: پیامبر از نوشتن روى قبر و افزودن بر آن نهى نموده.
امام احمد بن حنبل در مسند خود حدیث جابر را به این نحو نقل کرده است:
11 - عن عبد الرّزاق عن ابن جریح اخبرنى أبو الزّبیر انّه سمع جابر بن عبد اللّه یقول سمعت النّبى ینهى ان یقعد الرّجل على القبر و ان یجصّص و ان یبنى علیها.
اینها صورتهاى گوناگون حدیث است که با اسناد و متون مختلفى نقل شدهاند اکنون موقع آن رسیده که ببینیم آیا با این حدیث مىتوان استدلال و احتجاج کرد یا نه.
اشکالات حدیث
حدیث جابر، با یک سلسله اشکال روبرو است که آن را از صلاحیت استدلال و احتجاج مىاندازد.
اولا: در تمام اسناد حدیث «ابن جریح» و «ابو الزبیر» یا با هم آمدهاند، و یا یکى وارد شده است، حال این دو نفر اگر روشن گردد، دیگر لازم نیست که درباره افراد دیگر که در سند حدیث قرار گرفتهاند بحث و گفتگو کنیم، هر چند قسمتى از راویان حدیث از مجاهیل و یا ضعاف مىباشند ولى با روشن شدن وضع این دو نفر، نیازى به بحث درباره افراد دیگر نیست.
ابن حجر در تهذیب التهذیب درباره «ابن جریح» از علماء رجال این جملهها را نقل مىکند: یحیى بن سعید مىگوید: اگر ابن جریح از روى کتاب حدیث نقل نکند، نمىتوان به آن اعتماد کرد.
از احمد بن حنبل نقل مىکند اگر ابن جریح بگوید: قال فلان قال فلان و اخبرت جاء بمناکیر اگر بگوید فلانى و فلانى این چنین گفت: احادیث منکر را نقل مىکند.
مالک مىگوید: ابن جریح در جمع حدیث بسان کسى است که شب هنگام در وقت تاریکى هیزم جمع کند (قطعا دست او را عقرب و مار مىگزد).
از دار قطنى نقل مىکند:
«تجنّب تدلیس ابن جریح فانّه قبیح التّدلیس لا یدلّس الا فیما سمعه من مجروح».
از تدلیس (غیر واقع را واقع نشان دادن) ابن جریح بپرهیز زیرا به صورت زشت تدلیس مىکند هر موقع حدیث را از فرد ضعیف بشنود، طورى جلوه مىدهد که حدیث را از ثقه شنیده است.
از ابن حبان نقل مىکند: که ابن جریح در حدیث تدلیس مىکند«».
آیا با این قضاوتها و داورىهاى علماء و دانشمندان علم رجال مىتوان به حدیث چنین فردى اتکاء کرد و در برابر سیره قطعى مسلمانان که پیوسته قبور اولیاء الهى را تعمیر مىکردند، و احترام آنها را حفظ مىنمودند، به نقل چنین راوى مىتوان اعتماد نمود.
درباره «ابو الزبیر» ابن حجر از دانشمندان رجال جملههاى زیر را نقل مىکند:
فرزند احمد بن حنبل از احمد او از ایوب نقل مىکند که وى او را تضعیف مىکرد.
از شعبه نقل مىکند که وى نماز خود را درست بلد نبود، باز از او نقل مىکند که من در مکه بودم مردى بر أبو الزبیر وارد شد، از او چیزى پرسید، ناگهان بر آن مرد افتراء بست، گفتم بر یک فرد مسلمان تهمت مىزنى گفت او مرا ناراحت کرد و گفتم هر کس تو را ناراحت کرد بر او افتراء مىبندى دیگر من از تو حدیث نقل نخواهم کرد.
باز از شعبه پرسید که چرا، نقل حدیث از أبو الزبیر را ترک کردى گفت دیدم او عمل بد مرتکب مىشود.