لیله القدر

بسم الله الرحمن الرحیم
انا انزلناه فی لیله القدر و ما ادراک ما لیله القدر. لیله القدر خیر من الف شهر تنزل الملائکته والروح فیها باذن ربهم من کل امر. سلام هی حتی مطلع الفجر. (1)
ترجمه: ما «قرآن» را درشب قدر نازل کردیم و تو چه می دانی که شب قدر چیست؟ شب قدر از هزار ماه بهتر است! درآن (شب) فرشتگان و روح به فرمان پروردگارشان برای هر کاری (که مقرر شده است) فرود می آیند آن شب تا طلوع صبح مملو از سلامت و رحمت و برکت است.
فضیلت تلاوت این سوره:
درباره فضیلت تلاوت این سوره پیامبراسلام(ص) فرموده است هرکس آن را تلاوت کند مانند کسی است که ماه رمضان را روزه گرفته و شب قدر را احیا داشته است. از امام باقر(ع) هم نقل شده است که درباره تلاوت این سوره فرموده است کسی که سوره اناانزلنا را بلند و آشکار بخواند مانند کسی است که در راه خدا شمشیر کشیده و جهاد می کند و کسی که به طور پنهان بخواند مانند کسی است که در راه خدا به خون خود آغشته شده است.(2)
البته این فضایل برای کسی است که این سوره را بخواند بفهمد و قرآن را، آیاتش را بزرگ بشمارد و به آنها در زندگی خویش عمل نماید.
از آیات قرآن کریم به خوبی استفاده می شود که قرآن مجید درماه مبارک رمضان نازل شده است خداوند متعال درسوره بقره آیه185-می فرمایند: ماه رمضان ماهی است که در آن قرآن نازل شده است درآیه اول سوره قدر هم خداوند متعال به نزول قرآن درشب قدر اشاره می فرمایند.
آیا شب قدر در امتهای پیشین هم بوده است
طبق روایات متعدد، شب قدر از مواهب الهی برای مسلمانان است چنانکه پیامبر اسلام(ص) فرموده است: «خداوند بر امت من شب قدر را بخشیده و هیچ کس از امتهای قبلی از این موهبت برخوردار نبوده است.»
احیا درشب قدر
شب زنده داری، راز و نیاز با خداوند درشب، خصوصا درسحرگاهان یکی از بزرگترین عبادات است خصوصا درماه مبارک رمضان و بویژه درشبهای قدر منزلت و ارزش خاص دارد دراین باره امام صادق(ع) به علی ابن ابی حمزه ثمالی فرمود: «فضیلت شب قدر را در شب بیست و یکم و بیست وسوم بطلب و درهرکدام از آنها صدر رکعت نماز بخوان و اگر می توانی هر دوشب را تا طلوع صبح شب زنده داری و احیا کن و درآن شب غسل کن.»
ابوحمزه می گوید عرض کردم: اگر نتوانم ایستاده این همه نماز بخوانم؟ امام صادق(ع) فرمود: «نشسته بخوان» عرض کردم اگر نشسته هم نتوانم؟ فرمود: «دربستر بخوان». در آغاز شب اندکی بخواب و بعد مشغول عبادت شو که درهای آسمان درماه رمضان گشوده است و شیاطین در غل و زنجیرند و اعمال مومنین مقبول است و چه ماه خوبی است ماه رمضان.»
در سوره مبارکه دخان هم خداوند عظیم می فرمایند: «ما آن (قرآن) را در شب فرخنده و مبارکی (شب قدر) نازل کردیم در آن شب هرگونه کاری به نحوی استوار فیصله می یابد.(3)
از آنچه گفته شد می توان نتیجه گرفت که در شب قدر قرآن عظیم نازل شده است و این شب هم در ماه مبارک رمضان واقع شده است.
البته یادآوری این نکته ضروری است که قرآن دارای دو نزول بوده است اول نزولی دفعی و یک مرتبه که در یک شب همه قرآن بر قلب پاک پیامبر اسلام(ص) یا بیت المعمور یا از لوح محفوظ به آسمان دنیا نازل شده است و دوم نزول تدریجی که در طول 23 سال در دوران نبوت پیامبر اکرم(ص) نازل شده است مؤید این نظر به وجود دو تعبیر «انزال» و «تنزیل» در قرآن کریم است که اولی به معنی نزول یک دفعه ای و دومی به معنی نزول تدریجی است. در ادامه سوره خداوند متعال خطاب به پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: توچه می دانی که شب قدر چیست؟ این تعبیر بیانگر آن است که عظمت این شب آنقدر زیاد است که حتی پیامبر اکرم(ص) هم قبل از نزول این آیات به آن واقف نبوده است.
سپس خداوند متعال می فرمایند شب قدر از هزار ماه بهتر است.(4)
می دانیم که هزارماه بیش از هشتاد سال است، به راستی چه شب باعظمتی است که به اندازه یک عمر طولانی و پربرکت ارزش دارد!
در ادامه خداوند متعال می فرمایند: فرشتگان و روح در آن شب برای تقدیر هر کاری نازل می شوند.
با توجه به اینکه «تنزل» فعل مضارع است و دلالت بر استمرار دارد روشن می شود که شب قدر مخصوص به زمان پیامبر اکرم(ص) و نزول قرآن نبوده بلکه امری مستمر است که در هر سال تکرار می شود.
درباره اینکه مقصود از روح چیست امام صادق(ع) فرموده اند: روح بزرگتر از ملائکه است مگر خداوند متعال نمی فرمایند: که ملائکه و روح نازل می شوند؟
منظور از «فی کل امر» هم این است که «فرشتگان برای تقدیر و تعیین هرکاری از آن شب نازل می شوند.
در پایان سوره خداوند متعال می فرمایند:
آن شب تا طلوع صبح مملو از سلامت و رحمت و برکت است.
وقتی در یک شب: قرآن عظیم نازل شده باشد، عبادات در آن برابر با هزارماه باشد و خیرات و برکات الهی هم در آن شب نازل شود و رحمت خاص خداوند شامل حال بندگانش شود و فرشتگان و روح هم در آن شب نازل شوند و طبق برخی از روایات در این شب حتی شیطان هم در بند و زنجیر است مشخص است که چه شب بزرگ و پربرکت و رحمتی است.
فرشتگان بر چه کسی نازل می شوند؟
طبق بعضی از روایات فرشتگان به حضور امام زمان(عج) می رسند و عرض سلام کرده و مقدرات را تعیین می کنند مؤید این نظریه حدیثی است که از امام باقر(ع) سؤال شد آیا شما می دانید که شب قدر کدام شب است؟
حضرت فرمود: «چگونه نمی دانیم؟! درحالی که فرشتگان در آن شب در اطراف ما دور می زنند» (5)
شب قدر کدام یک از شبهای ماه مبارک رمضان است
در اینکه شب قدر کدام یک از شبهای ماه مبارک رمضان است سخنهای بسیاری گفته اند اما از امام صادق(ع) روایت شده است که: شب قدر، شب بیست و یکم یا شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان است. در روایت آمده است که سؤال کننده اصرار کرد که امام یکی از این دو شب را به عنوان شب قدر برای او مشخص نماید اما امام صادق(ع) از اینکار امتناع کرده فرمود: چه آسان است (بیداری) دو شب برای آنچه (تو از خداوند متعال) می خواهی. (6)
در روایات متعددی که از اهل بیت علیهم السلام رسیده است بیشتر روی شب بیست و سوم تأکید شده است، البته اهل سنت شب قدر را شب بیست و هفتم می دانند.
نکته آخر این که ممکن است پرسیده شود که با توجه به اینکه آغاز ماه مبارک رمضان در کشورهای اسلامی با یک روز اختلاف همراه است و مثلا شب بیست و سوم در عربستان ممکن است شب بیست و دوم در ایران باشد درحالی که از روایات استفاده می شود که شب قدر یک شب معین در طول سال است، پس چگونه چنین چیزی ممکن است. در تفسیر نمونه درباره پاسخ به این سؤال آمده است که:
شب همان سایه نیم کره زمین است که بر نیم کره دیگر می افتد و می دانیم که این سایه همراه گردش زمین در حرکت است و یک دوره کامل آن در 24 ساعت انجام می شود، بنابراین ممکن است شب قدر یک دوره کامل شب به دور زمین باشد، یعنی مدت 24 ساعت تاریکی که همه نقاط زمین را فرامی گیرد، شب قدر است که آغاز آن از یک نقطه شروع می شود و در نقطه دیگر پایان می گیرد. (7)

منابع:
1- قرآن کریم- سوره قدر
2- تفسیر نمونه- جلد 27
3- قرآن کریم- سوره دخان- آیه 3 و 4
4- قرآن کریم- سوره قدر
5- تفسیر برهان- جلد 4- صفحه 488
6- نورالثقلین جلد 5 صفحه 625
7- تفسیر نمونه- جلد 27- صفحه 192